Gençlere Sesleniyorum – 70 MANEVİ TERBİYE MEKANLARI TEKKE VE ZAVİYELER

Sevgili Gençler!…

Tekke’nin sözlük anlamı; “Dayanılacak yer”dir. Terim olarak tekke, “Tarikat  mensuplarının oturup kalktıkları ve Allah’ı zikrettikleri yer”dir.

Tekke’nin aslı, “Tekye”dir. Dergâh ve zâviye ile eş anlamdadır.

Genel olarak; Tarikat Piri’nin türbesinin bulunduğu tekkeye “Pir Evi”;  tarikat büyüklerine ait türbelerin olduğu tekkelere “Asitâne; asitânelerin  küçüklerine “Tekke” veya “Dergâh”; tarikat mensuplarının yolculuk sırasında  konaklayıp ibadet yaptıkları yerlere de, “Zaviye” adı verilir.

Zâviye; tekkenin küçüğüdür. Daha ziyade şehir ve kasabaların ücra  semtlerinde bulunur. Zâviye, “küçük oda, hücre” manalarına da gelir.  Zâviyelerin şeyhlerine, “zâviyedâr” denir.

Tekke ve zâviyeler, dünya işlerinden ve zevklerinden el çekip marifet  yoluyla Cenab-ı Hakka yakın olmaya azmeden; bu yolda özel olarak riyâzet,  ibadet ve zikir ile meşgul olan dervişlerin ikâmet etmeleri için inşa edilmiştir.

Tekke ve zâviyeler, genellikle tarikat piri veya tarikat büyüklerinin  türbelerinin yanında yapılmıştır. Tekke’de, zâviyeden farklı olarak harem ve  selamlık bölümleri, kütüphane, derviş hücreleri, çile ve riyazet odaları,  mutfak, yemek odası, misafir odaları, türbe ve mezarlık bulunurdu.

İlk tekke, Remle’de Ebu Haşim el Kúfi tarafından kurulmuştur.

Tekke, dergâh ve zâviyeler, Osmanlı İmparatorluğunun kuruluşunda ve  gelişip yükselmesinde etkin rol oynamış, özellikle fetihlerde öncülük  etmişlerdir.

Tekke, dergâh ve zâviyelerin Osmanlı İmparatorluğunun kuruluşundan  sonra daha ziyade Türk kültür ve musikisine de büyük katkıları olmuştur.

1882 yılında yapılan bir araştırmaya göre, İstanbul’da bulunan tekkelerin  sayısı 260’ı buluyordu. Bu rakam, bize o dönemlerde tekke, dergâh ve  zâviyelere ne derece önem verildiğini, halkın ne kadar büyük ilgi gösterdiğini  gayet açık bir şekilde izah etmektedir.

Tekke ve zâviyelerde, günlük olarak yapılan ibadet ve zikirlerin dışında bazı  gecelerde de özel olarak toplanılır, ibadet edilir, zikir yapılır; özellikle Cuma  ve kandil gecelerinde yapılan bu özel toplantılara, “İhya Gecesi” adı verilirdi.

Tekke ve zâviyeler, kurucularının adlarına veya bağlı bulundukları  tarikatların isimlerine, ya da toplanıp ibadet ve zikir yapılan güne göre  adlandırılırdı. Mansur Baba Tekkesi, Salı Tekkesi, Cuma Tekkesi….gibi.

Cumhuriyet dönemine kadar İstanbul ve Anadolu’da varlıklarını resmen  sürdüren tekke, dergâh ve zâviyeler, 30 Kasım 1925 tarih ve 677 sayılı  kanunla kapatılmıştır.

Tekke, dergâh ve zâviyelerde öğretilen tasavvuf ilmini dört ana grupta  toplamak mümkündür:

1. İlahi emir ve yasaklara teslimiyet,

2. Allah’ın rızasını kazanmak,

3. Peygamberimiz (S.A.S) Efendimizin ahlakı ile ahlaklanmak, 4. Allah’tan başka her şeyden, kalbi bağları kesmek.

Tarikatlarda manevi tesirin nesilden nesile devamını sağlayan bir silsile  vardır ki, bu silsile ya Hazret-i Ebu Bekir’e (R.A) veya Hazreti Ali’ye (R.A)  dayanır. Birçok tarikat vardır. Ama bunlardan en güçlü ve müridlerinin sayısı  milyonları bulan dört büyük tarikat vardır:

1) Kâdiri Tarikatı,

2) Nakşi bendî Tarikatı,

3) Rufâî Tarikatı,

4) Mevlevi Tarikatı.

Tarikata giren bir mürid, Peygamber vekili sayılan bir mürşide bîat eder;  her türlü kötülükten sakınacağına ve şeraitten ayrılmayacağına (İslam’ın  icaplarını tam olarak yerine getireceğine ) dair söz verir.

Bu bîat ve ahitte (sözleşmede) tarikat ehli olan bir mürid, mürşidinin  göstereceği tarzda hareket eder. Kısacası halini geliştirmeye, manevi  terbiyeye başlar. İleride durumuna bakılır; gerçekten manevi yolda ilerleme

kaydetmiş, durumunda büyük bir değişiklik olmuşsa, “Halife” olarak  görevlendirilir.

Silsile yoluyla Hazret-i Ebu Bekir’e (R.A) varan tarikatlarda zikir, gizli  yapılır. Silsile yoluyla Hazreti Ali’ye (R.A) varan tarikatlarda ise zikir, cehri  (açıktan) yapılır.

Sevgili Gençler!…

Şunu kesinlikle unutmamak gerekir ki; tarikat, Şeriat (İslam) dairesinin  içindedir.

Tekke ve zaviyelerde yapılan “zikir” hakkında kısa da olsa bilgi vermede  yarar vardır.

Zikir sözlükte: “bir şeyi unutmayıp hatırda tutmak, anmak ve yadetmek”  gibi manalara gelir. Terim olarak zikir, “Allah’ı anmak” demektir. Tasavvufta;  “Allah’tan başka her şeyi unutmaktır” şeklinde yapılan tarif yanında, “Cenab-ı  Hakkı haliyle ve diliyle veya her ikisi ile anmak, ondan gafil olmamak,  murakabe ve müşahede ile meşgul olmak” tarzında da tarifler yapılmıştır.

Örf te “zikir” denilince akla ilk gelen; Allah’ın isimlerinin söylenmesidir.  Yani “ La ilahe illallah, Sübhanallah, ya Allah, ya Rahman, ya Rahim…..” gibi  dil ile yapılan ibadetlerdir.

Zikir, bütün Müslümanlara farzdır. Belirli bir zümreye veya tarikat  mensuplarına değil. Cenab-ı Hak, bir çok ayette mü’minlerin kendisini  zikretmelerini emretmiştir. Bunlardan bir kaçı şu meâldedir:

“(Ey mü’minler) beni zikrediniz ki ben de sizi zikredeyim” (1) 

 “Rabbini sabah akşam içinden yalvararak ve korkarak zikret, sakın  gâfillerden olma” (2) 

 “Allah’ı çok zikrediniz ki felah bulasınız. (kurtulasınız)” (3) 

 “ Bunlar iman edenlerdir. Allah’ın zikriyle huzura kavuşanlardır.  Haberiniz olsun ki; kalpler ancak Allah’ın zikri ile itminan bulur  (olgunlaşır).” (4) 

 “ Onlar (o bahtiyar insanlar) ki, ayakta iken, otururken ve yanları  üzerine yatarken Allah’ı zikrederler.” (5)

Namaz, zikirdir; tefekkür zikirdir; Allah’ın güzel isimlerini anmak zikirdir.  Allah’ı tesbih etmek ve noksan sıfatlardan tenzih etmek zikirdir. Allah’ı zikir,  iki cihan saadetinin kaynağını teşkil eder.

Mü’mini Allah’ın rızasına nail kılan ibadetlerin özünü ve esasını teşkil eder.  Zikrullahta ( Allah’ı zikretmede) maddi ve manevi birçok fayda vardır.  Zikrullah’a devam eden mü’minin imanı ve irfanı artar. Kalbi Allah sevgisiyle  dolar. Zikrullah sayesinde nurlanan ve ilahi feyizlerle dolan kalpte kötü huylar  yer edemez. Kalbe kötülük giremez. Zikrullah’a devam eden bir mü’min, boş  ve lüzumsuz lakırdılarda bulunamaz. Malayani (boş) şeyler konuşamaz.  Gıybet ve dedikodu edemez. Kısacası Allah’ın haram kıldığı hiçbir işe tevessül  edemez. Çünkü kalbindeki imanı, Allah ve Resûlullah aşkı buna mani olur.

Zikrullah kalbin cilasıdır. İmanı yeniler ve kuvvetlendirir. Mü’min, bu  olgun iman ile ebedi mutluluğa erer. Zikrullah’ta aşk vardır, kemal (olgunluk)  vardır, manevi huzur vardır. Mü’min, zikrullah ile günah ve sıkıntılardan  kurtulur.

Zikrullah bir ibadettir ve manevi bir ihtiyaçtır. Bülbül gül’e nasıl muhtaçsa;  insan da zikrullah’a öyle muhtaçtır. Sahrada susuz kalmış bir yolcunun suya  olan ihtiyacı gibi, zâkir (Allah’ı anan kişi) de zikrullah’a öyle muhtaçtır.  İtaatkâr bir kölenin efendisine olan teslimiyeti gibi, zâkir de Cenabı Hakka  karşı bir sadakat ve teslimiyet (bağlılık) içindedir. Zikrullah’ın manevi zevkine  eren bir kişi, bir an olsun zikrullahtan gafil kalmak istemez.

Bu konuda Sevgili peygamberimiz (S.A.S) Efendimiz bakınız ne  buyuruyor:

Rabbini zikredenle zikretmeyenlerin benzeri diri ile ölünün  benzeri gibidir” (6)

Birgün Peygamberimiz (S.A.S) Efendimiz şöyle buyurmuşlardır: – Müferrîdûn ilerlediler…

Ashab-ı Kiram:

– Ya Resûlullah, müferrîdûn nasıl adamlardır? Diye sordular. Sevgili Peygamberimiz (S.A.S) Efendimiz:

– Allah’ı çok zikreden erkekler ile Allah’ı çok zikreden kadınlardır,  buyurdular. (7)

“Zikrin en faziletlisi “ La ilâhe illallah” kelime-i tevhididir”. (8)

“ Size amelleriniz (İşlerinizin) en hayırlısını, Allah nezdinde  sevap bakımından en çok ve en temiz olan, derecelerinizi en  ziyade yükselten ve sizin için altın ve gümüşü infak (karşılıksız  yardım) etmekten ve harp meydanlarında düşmanla hızla  karşılaşıp (İlâhi kelimetullah uğrunda) onların boyunlarını  vurmanızdan daha hayırlı amelleri haber vereyim mi? Diye  sordu. 

Ashab-ı Kiram:

-Evet ya Resûlullah, dediler.

Resûlullah (S.A.S):

-Allah’ı (çok) zikretmektir, buyurdular. (9)

Zikrullah, mü’minin ruhunu tatmin eder.

İmam Gazali Hazretleri şöyle demiştir:

“Göz güzel şeyler görmekle, kulak güzel sesler işitmekle, burun güzel  kokular koklamakla, akıl muammaları sakin bir hava içinde çözmekle  haz duyar. Ve duyduğu haz sayesinde mesud olur. Acaba gönül neye

vâsıl olmalı (kavuşmalı) ki haz duysun ve duyduğu bu hazzın koynunda  hakiki ve ebedi saadete kavuşabilsin? Sualine:

-Allah’ı zikrederek, Rıza-i Bari (Allah) sevgisine ulaşmakla, demiştir.

Sevgili Gençler!…

Zinnun-i Mısri hazretleri diyor ki:

“Gerçek anlamda Allah’ı zikreden bir mü’min, O’nun zikri yanında her  şeyi unutur.(Bunun için de) Allahü Teâla onu her şeyden (tehlikelerden)  muhafaza eder. Kul için Allah, her şeye bedel olur.”

Zikrullah ibadetinin özelliklerinden biri de, belli bir zamanı ve mekânı  olmayışıdır. Mesela oruç, namaz, zekat ve hac ibadetlerinin belli bir  zamanı vardır. Fakat zikrullah öyle değildir. Ona her zaman ve temiz  olan her yerde devam edilir.

Zikrullah ibadeti sayesinde manevî mesafeler katederek mânâ  makamlarına sahip olan nice gönül sultanları yetişmiştir. Evet isimlerini  yazamadığımız ve yazamayacağımız kadar çok gönül sultanları, manevî  mimarlar ve ruh doktorları yetişmiştir.

Ruhlarını ve kalplerini yabancı bir fikir ve düşüncelerden, zikrullah ile  temizleyip bu yüce mertebelere erişmişlerdir. Allah’ın sevgisini ve  rızasını kazanma bahtiyarlığına ve şerefine nail olmuşlardır.

1) Bakara Sûresi, âyet :152

2) A’raf Sûresi, âyet : 295

3) Cum’a Sûresi, âyet : 10

4) Ra’d Sûresi, âyet : 28

5) Al-i İmran Sûresi, âyet : 191

6) Riyazu’s-Salihin Terc. 3/38

7) A.g.e. 3/39

8) A.g.e. 3/39

9) A.g.e. 3/40

&s tarafından.|2023-12-06T21:24:29+00:00Aralık 6th, 2023|Makaleler|Yorum yok

Siz de fikrinizi belirtin

Go to Top